
October 22, 2025 / 22:06 / S1E39
Kia ora tatou!
This week I thought I'd try share my thoughts on time and how we can express it in Maori (There's loads of ways - I barely scratched the surface)
Heoi ano, here are the references I gathered.
ka ___ ana
Karetu 1974:138 - Ka aha nga tangata ka puta ana nga whakaatu, he awha, he tupuhi ranei, kei te haere mai?
taha/hipa/pahure/
Te Ngata pg 490 - Ka taha te rua haora i roto i te wera, ka momoe te tangata.
Te Aka - Ko te āhua tēnei o Haina i roto i ēnei mano tau kua pahure nei (TP 6/1913:5).
This is the nature of China in the past thousands of years.
Te Aka - Nā tēnei hui i kite ai au nei i ōku hoa tawhito o roto i ngā tau e 30 ka hipa nei (TKO 30/6/1920:5).
It was because of this gathering that I saw my old friends from the past 30 years.
i Mea e ___ ana
Te Aka - I a ia e moe ana, ka hoki tana whaiāipo ki tōna kāinga.
While she was asleep, her boyfriend returned to his home.
Orua
Te Aka - Orua tonu taku kitenga i a Paratene me tō pukapuka ki a au (W 1971:242).
My seeing Paratene coincided with your letter to me.
i te wa i ___ ai.
Ko Nga Mahi A Nga Tupuna pg 134. - ...i te wa hoki i haere ai a Hotunui ki waho.
...at the same time Hotunui went out.
Inamata
Te Aka -
Ka kitea anō ki ētahi wāhi o Ingarangi ināianei ētahi wāhi toenga anō o aua rori i hangā rā inamata (TWMNT 14/5/1873:47).
Remnants of those roads built in ancient times can still be seen in some parts of England.
Te Aka https://maoridictionary.co.nz/word/1720
Nō te ekenga a ngā hōia ki reira, ka whiua atu e tētahi he mōunga ahi ki roto ki taua whare, inamata! Ka pongere, ka mura (TWT 1/9/1858:13).
When the soldiers stormed that place, one tossed a burning stick into the house and immediately it was engulfed in flames.
Rite tonu / Riterite tonu.
Te Aka - Riterite tonu tana tae ake me tana whānau ki ngā rā karakia o ia marama o te Hāhi Ringatū ka tū nei ki Tākipū marae (TTR 2000:190). / With her family she regularly attended Ringatū services held monthly at Tākipū marae.
___ ai
Te Aka - He tika titiro ai ngā tūpuna ki ngā pō tika hei rerenga mō te kūmara, hei ngā pō kore ua nō te mea ki te rokohanga te kōpura kūmara e te ua ka mate (TKO 11/1920:4).
ia wa, ia wa.
Me utu ngā mema o te poari (ngā Pākehā me ngā Māori) ki ngā utu tau me ērā atu utu hoki e whakaaetia e te pāremete i ia wā, i ia wā (TJ 12/4/1898:1).
Ma te wa.
Te Aka -
Mā te wā e whakakite ngā hua o āu mahi nunui (TTT 1/6/1930:2070). / Time will reveal the fruits of your many deeds.
i muri mai.
Te Aka -
Kotahi wiki i muri mai ka mau tētahi arikeita, nō te tuakanga i te puku ka kitea ngā kahu o taua Pākehā i roto (TP 4/1904:8). / One week later an alligator was captured, and on opening up its stomach, the clothes of that Pākehā were found inside.
A muri.
Te Aka -
Ā muri ake nei au āta whakataki ai i ngā mahi whakatipu hipi a Ngāti Porou i rongo nui ai tēnei iwi, engari he kupu ruarua nei āku mō tēnei mea, mō te ahuwhenua (TTT 1/10/1930:2159). / Later I will speak in detail about sheep farming in Ngāti Porou, which this tribe is well-known for, but I have a few words now about agriculture.
i mua tata atu.
Te Aka -
I te tau 1886, e ai tā te kōrero, i mua tata atu o te pakarutanga o Tarawera, ka kitea he waka taua e hoe ana i roto o Tarawera Moana, e hautū ana ngā kaihautū, e ngū ana ngā kaihoe (TP 1/1/1901:7). / According to accounts, in 1886, just before the Tarawera eruption, a war canoe was seen paddling on Lake Tarawera. The leaders were calling the timing and the paddlers were silent.
watea.
Te Aka -
Haere ai te mano ki Takapuna āhuareka ai, tākarokaro ai, i ngā wa e wātea ana i te mahi. Whiti ai ki ngā tima i ngā hāora katoa, i te ata, ahiahi noa, kākarauri noa, pōuri noa (KO 14/6/1884:3). / Thousands go to Takapuna for entertainment and recreation when they are free from work. The ferries cross all the time, in the morning, afternoon, at dusk and when it's dark.
whai wahi.
Te Aka -
Āpiti atu ki tēnei e kore rawa e whai wāhi ki te kura i a ia anō, te tukunga iho ka heke haere tōna pai mō te mahi minita (TKO 30/4/1920:11). / Added to this is that he will never be able to educate himself, with the result that his value as a clergyman will diminish.